İran'daki Taftan Yanardağı Yeniden Uyanıyor mu?

İran’ın güneydoğusunda yer alan 3.940 metre yüksekliğindeki Taftan Dağı, yaklaşık 710 bin yıl sonra ilk kez hareketlilik belirtileri göstermeye başladı. Bilim insanları, bu antik volkanın yer kabuğu altında yaşanan basınç artışlarına bağlı olarak yeniden aktif hale gelebileceği uyarısında bulundu. Uzmanlara göre bu durum kısa vadede bir patlama anlamına gelmese de, bölge dikkatle izlenmesi gereken bir jeolojik risk alanına dönüşmüş durumda.

Uyuyan Dev Uyanıyor: 710 Bin Yıllık Sessizlik Sona mı Eriyor?

Taftan Dağı, İran’ın Sistan-Belucistan bölgesinde yer alan en yüksek volkanik oluşumlardan biri olarak biliniyor. Binlerce yıldır faal olmadığı için uzun süredir “sönmüş volkan” olarak kabul ediliyordu. Ancak son gözlemler, bu tanımın değişebileceğini gösteriyor. European Space Agency’ye (ESA) ait Sentinel-1 uydusundan elde edilen veriler, Temmuz 2023 ile Mayıs 2024 arasında dağın zirvesine yakın bölgelerde yaklaşık 9 santimetrelik bir yükselme meydana geldiğini ortaya koydu.

Bu yükselme, yer kabuğu altında magma veya gaz birikiminin başladığını işaret ediyor. Araştırma ekibinin başında yer alan volkanolog Pablo González, bu durumun yakın zamanda bir patlama olacağı anlamına gelmediğini, ancak dikkatli bir izleme sürecinin şart olduğunu vurguladı. González, “Taftan, şu anda uykuda olan ama potansiyel olarak yeniden faaliyete geçebilecek bir yanardağ konumuna geldi” ifadelerini kullandı.

Volkanın Jeolojik Özellikleri ve Hidrotermal Aktivite

Taftan, stratovolkan olarak sınıflandırılan, yani katmanlı yapıya sahip yüksek volkanlar arasında yer alıyor. Tarihsel kayıtlar, bu dağın yakın geçmişte herhangi bir patlama gerçekleştirmediğini gösterse de, yüzeyde hâlâ aktif hidrotermal sistemlerin bulunduğu biliniyor. Bölgede uzun yıllardır süregelen kükürt kokulu fumaroller (gaz bacaları) ve sıcak su kaynakları, yeraltındaki ısının tamamen kaybolmadığının göstergesi olarak değerlendiriliyor.

2023 yılında çevrede yaşayan halk, 50 kilometre uzaklıktaki Khash kentinden bile hissedilen gaz salınımlarını bildirmişti. Bu olay, bilim insanlarının ilgisini yeniden Taftan’a çevirmesine neden oldu. Uzmanlara göre bu tür gaz çıkışları, yeraltında artan basınç ve magma hareketliliğinin erken belirtileri olabilir.

Uydular Yerine Bilimsel İzleme Zorunluluğu

Taftan’ın konumu, izleme çalışmalarını zorlaştırıyor. Bölge, hem dağlık hem de güvenlik açısından riskli olduğu için aktif GPS tabanlı ölçüm sistemlerine sahip değil. Bu nedenle araştırmacılar, yer kabuğundaki değişimleri uydu görüntüleri üzerinden takip etmek zorunda kalıyor.

Sentinel-1 uydusundan gelen veriler, volkanın yüzeyinde meydana gelen deformasyonları milimetrik hassasiyetle tespit ediyor. Bu veriler, olası magma hareketlerini izlemek açısından büyük önem taşıyor. Ancak uzmanlar, sadece uydu verilerinin yeterli olmadığını, yer tabanlı sensörlerin ve gaz analiz sistemlerinin de devreye alınması gerektiğini belirtiyor.

Jeofizik uzmanı Ali Ramezani, “Volkanik faaliyetler genellikle küçük deformasyonlarla başlar. Eğer bu hareketler artarsa, patlama riski birkaç yıl içinde ortaya çıkabilir” değerlendirmesinde bulundu. Ramezani’ye göre bölgeye kurulacak bir erken uyarı sistemi, olası bir patlamayı önceden tahmin etmekte kritik rol oynayabilir.

Taftan’ın Bölgesel Etkileri ve Olası Tehlike Alanı

Taftan’ın olası bir patlama sürecine girmesi durumunda, en çok etkilenecek alanların İran’ın güneydoğusundaki Sistan-Belucistan eyaleti ve Pakistan sınırına yakın bölgeler olacağı tahmin ediliyor. Dağın çevresinde yaklaşık 100 bin kişinin yaşadığı küçük yerleşim birimleri bulunuyor. Bu nedenle bölgesel yetkililer, volkanik hareketliliğe dair bilimsel raporları yakından takip ediyor.

Uzmanlar, olası bir patlamada lav akışından çok, kül yağışı ve gaz salınımının daha büyük risk oluşturacağını belirtiyor. Özellikle rüzgâr yönüne bağlı olarak kül bulutlarının Pakistan’ın kuzey bölgelerine kadar ulaşabileceği öngörülüyor.

Bilim Dünyası İçin Önemli Bir Doğal Laboratuvar

Taftan Dağı’ndaki bu hareketlilik, bilim insanları için de eşsiz bir araştırma fırsatı sunuyor. Yaklaşık 700 bin yıldır hareketsiz olan bir volkanın yeniden aktif hale gelme süreci, dünyanın farklı bölgelerinde meydana gelen benzer olayların anlaşılmasına katkı sağlayabilir.

Jeoloji uzmanları, Taftan’ın artık “sönmüş” değil, “uyuyan” bir volkan olarak sınıflandırılması gerektiğini belirtiyor. Bu sınıflandırma, hem İran hem de çevre ülkeler için yeni bir risk yönetim stratejisinin oluşturulması gerektiği anlamına geliyor.

Uzmanlar, Taftan’ın yeniden canlanma olasılığının düşük ama göz ardı edilemeyecek kadar önemli olduğunu vurgularken, bölgedeki gelişmelerin önümüzdeki aylarda da yakından izleneceğini ifade ediyor.

Kaynak: Zeki Ersin Yıldırım